Armando Felgueroso.
Si yá'l teatru asturianu tien bien de crítiques negatives, más fundamentaes en prexuicios personales y sociales que'en criterios culturales oxetivos, ún de los sos xéneros dramáticos destaca sobre cualisquier otru n'esti sen: el monólogu.
El monólogu asturianu fuera, ya inda ye anguaño, atacáu pola so actutú misóxina, sinon apediyáu direutamente de machista; pol usu desmedíu de pallabres groseres, de mal sonar al finu oyíu del bienpensante, y nun idioma non casteyanu, que sienta mal al meyorfaláu ilustráu; pola so probitú de formes llíriques en métrica y rima, que los alloñen de los cánones calderonianos ya lorquianos que marquen el buen gustu; pol so calter cómicu, que bien malo ye riise; y, sobre too, por considerar apropiaes temes de les clases sociales más baxes, ensin un enclín moralizante nin d'investigación antropolóxica. Pero estes crítiques queden solamente na piel de lo que significa'l monólogu na realidá asturiana, nun lleguen a la so cadarma porque nun-yos interesa a estos críticos rascar pa llegar dientro: conque-yos cuadre l'ideal col prexuiciu, d'aquello de que lo d'Asturies ye más rancio, más morralla, pior, yá-yos val.
Ensin embargu, el monólogu n'Asturies ye daqué más. Como pasa col teatru costumista, el monólogu cumplía una función social de divertimientu y de comunicación social, de tresmisión de los arquetipos tradicionales y privativos de la sociedá, d'una mena divertida y cercana al estratu social que-y afectaba: el pueblu llanu.
Y dende'l pueblu llanu apaez Armando Felgueroso, compañeru de la Compañía Asturiana de Comedies, y monologuista al dar vida a dos personaxes, al modernu James Corigos, un esplorador de la realidá convencional actual, y a Min de les Pieces, paisanu de siempre, de boina, xilecu y faxa y, ensin dubia'l más interesante pa mín.
Min de les Pieces en dos momentos del espectáculu
Tuve la oportunidá d'acompañar a Armando nuna charra-espectáculu que dio pa una docena de privilexaos na Escuela Superior d'Arte Dramáticu y Profesional de Danza de Xixón, el xueves día 15. Ellí nos mostró'l significáu del monólogu asturianu, la diferencia pa frente a otres muestres individuales d'espresión dramátiques non asturianes, les temes a tratar, la so diferenciación al traviés del tiempu (y tamién del sexu y la edá del intérprete), los preseos d'apoyu, l'usu correctu d'onomatopeyes nel discursu, los autores históricos y, sobre too, los diferentes personaxes y la forma de creyalos. Y, ente argumentu y argumentu, apaecía Min de les Pieces pa sofitar caún coles interpretaciones de monólogos de Marirreguera, Anxelu, Arsenio Rodríguez, el Maestru o Arsenio González (col que tuve la suerte de compartir escañu).
Nun sé si-yos quedara claro a unos estudiantes del centru qué yera una guiá o un tratante, porque nun taben avezaos a la cultura asturiana tradicional, nin qu'aquello que Min ufiertaba como rei yera, en realidá, el ñudu d'un chisqueru faciendo les vegaes de panoya colorada, porque dame que tampoco nun taben avezaos a la realidá hestórica de más p'allá de veinte años.
Pero de lo que nun tengo nin un rispiu dulda ye que, gracies a les desplicaciones d'Armando, quedó-yos nidio cómo hai que construyir un personaxe de monólogu: que tien que conocer la realidá que pise, p'averala al públicu y faer que se identifique col tipu, y caricaturizala dempués, pa poder xugar colos estremos que, faciéndolos de so, denuncia. D'esta miente, la xente que les siente, ye capaz de dixebrar ente qué ye válido pa la vida en común y qué ye lo qu'hai que dexar pa prau.
Solo aquel que furrula dende prexuicios (los que falaba enantes) ye incapaz d'alcontrase cómodu nel xuegu de los arquetipos llevaos al esperpentu. Poro, verá machismu nuna sociedá matriarcal (porque lo desconoz, porque nunca nun se detuvo a averigüalo o, si lo fizo, enterrólo porque nun-y cuadraba col prexuiciu) y escandalizarase poles groseríes, estremarase pol usu de les fórmes líriques cencielles y de riirase del idioma tradicional y propiu'l país, ensin figuarse que son trés fórmules bien articulaes pol monólogu asturianu dende abondo p'acaparar l'atención del públicu a quien van dirixíu.
Adolfo Camilo Díaz escribía nel so blogue de "Les Noticies", Les puertes de Tannhäuser (Armando, Casado, Cristina y Filadi, 19-XII-11), ente otros, sobre Armando, del apreciu profesional que-y tien (del personal, tanta buena pallabra déxalu nidiu), de lo gran monologuista que ye y d'esti proyeutu sobre'l monólogu asturianu. Yo, confírmolo puntu por puntu.
Armando Felrgoroso y el so alter ego "Min de les Pieces", xunto a otros como Cellero o Pin de la Cotolla, tan dignificando el monólogu asturianu col so trabayu d'espardimientu que, nun podía ser d'otra manera, avérase al públicu asturianu cola fórmula de siempre: una idega acompañada d'una sonrisa.
